آگاهی از تاریخ اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، بسان معارف اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، از اهمیت بایسته‌ای در مطالعات دین‌شناختی برخوردار است. با این وجود، حتی شماری از پژوهندگان نیز شناخت وافی از این حوزه معرفتی ندارند و داده‌های تاریخی آنان درخور تأمل است. از این‌رو، شورای علمی مؤسسه، طرح جامع آموزشی تخصصی “اهل‌بیت‌‌شناسی تاریخی” را با هدف دستیابی به توصیف و تحلیل درست تاریخ زندگانی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) با استفاده از فرآورده‌ها و فشرده آخرین پژوهش‌های مربوط به تاریخ اهلبیت (علیهم‌السلام) تدوین کرد که طی دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، در قالب مدرسه‌های فصلی، توسط پژوهشگران و اساتید خودِ این حوزه معرفتی ارائه می‌شود. جامعه هدف نیز فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی علاقمند به آگاهی تاریخی، به ویژه در سطح بین‌الملل هستند.

مؤسسه تاکنون موفّق به برگزاری 6 دوره آنلاین شده است: 3 دوره «امام‌حسین‌شناسی با رویکرد تاریخی» و 3 دوره «فاطمه‌شناسی با رویکرد تاریخی». در ذیل به معرفی دوره آفلاین «درآمدی بر تاریخ تحلیلی زندگانی حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها» می‌پردازیم:

دوره‌های تخصصی «فاطمه‌­شناسی (س) با رویکرد تاریخی 1، 2 و 3» که پیش از این در سال‌های 1400، 1401 و 1402 ش، به صورت آنلاین ارائه گردیده، اکنون به‌صورت آفلاین و یک‌جا با عنوان «دوره آفلاین درآمدی بر تاریخ تحلیلی زندگانی حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها» در دسترس فرهیختگان و علاقمندان تاریخ اهل‌بیت (ع) قرار می‌گیرد. در این دوره پس از منبع‌شناسی مطالعات فاطمی، با روش تحلیل تاریخی به بررسی ادوار مختلف تاریخ زندگانی حضرت فاطمه (س) از ولادت تا شهادت و به طور ویژه به رویدادهای پس از رحلت پیامبر (ص) پرداخته می‌شود که مهم‌ترین و بارزترین دوره حیات ایشان است. میراث مکتوب فاطمی و گونه‌شناسی منابع و آثار فاطمی، سیره خانوادگی، سیره سیاسی اجتماعی حضرت، تحلیل نقش ایشان در مسأله جانشینی پیامبر (ص)، بررسی تاریخی فدک، طبقه‌بندی و نقد دیدگاه‌های وهابیت درباره ایشان نیز از دیگر مباحث مهمی است که در این دوره بررسی می­شوند.

تاریخ زندگانی حضرت فاطمه (س) ابعاد و زوایای تاریخی فراوانی دارد که گرچه در برخی از آن‌ها، متخصصان تاریخ اهل‌بیت پژوهش‌های درخوری انجام داده‌اند، اما فراورده این پژوهش‌ها تاکنون ارائه و عرضه نشده است. امید می‌رود با آماده شدن تمهیدات لازم، به تدریج در قالب دوره‌های تخصّصیِ آنلاینِ آتی برگزار و حلقات مفقوده این منظومه تکمیل گردد.

گام اول در عرصه تاریخ ­پژوهی، شناسایی منابع و نقد و بررسی آن‌هاست. بنابراین نخست مهمترین منابع تاریخ زندگانی حضرت س از قرن نخست هجری تا عصر حاضر معرفی‌می‌شود. سپس با طبقه‌بندی ادوار زندگانی حضرت فاطمه س، مهمترین رویدادهای تاریخی مربوط به هر برهه با استناد به منابع معتبر گزارش و ارزیابی می‌گردد و در خلال آن، به برخی از ابعاد سیره‌ای حضرت اشاره می‌شود: رابطه با والدین، رابطه با همسر، رابطه با فرزندان و خویشاوندان.

بی‌تردید کوتاه‌ترین و در عین‌حال مهم‌ترین، اثرگذارترین و درخشان‌ترین برهه زندگانی حضرت فاطمه س، دوره پس از رحلت پیامبر گرامی ص است که بیان سیر حوادث و ترتیب زمانی آنها، زمینه‌ها، چگونگی و چرایی وقوع آنها نیازمند پژوهش دقیق تاریخی است. مجموعه این مباحث توسط حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا جباری، عضو هیئت علمی و مدیر گروه تاریخ مؤسسه امام خمینی و از اساتید و پژوهشگران بنامِ تاریخ اسلام و اهل‌بیت (ع) ارائه خواهد شد.

میراث حدیثی فاطمی اعم از میراث مکتوب و شفاهی، دربرگیرنده دو دسته از روایات است: احادیث فاطمه س و احادیث دیگر معصومان درباره فاطمه س. در این بحث، پس از بیان فضایل ایشان در آینه روایات، ذیل تعریف دو عنوان «محدِّثه» و «محدَّثه»، چندوچون و کم‌وکیف «مصحف فاطمه س» بررسیده می‌شود که می‌توان آن را بخش مهمی از میراث مکتوب فاطمه س شمرد، میراثی که در اختیار و انحصار ائمه بعدی (ع) قرار گرفت. در ادامه به سیره خانوادگی و سیره عبادی و نیایش‌های حضرت از منظر احادیث پرداخته می‌شود. در پایان، خطبه حضرت در مسجد‌النبی پس از رحلت پیامبر (ص) مشهور به خطبه فدکیه به عنوان مهمترین میراث شفاهی ایشان مورد مطالعه و بازخوانی قرار می‌گیرد.

این موضوع توسط استاد و پژوهشگر حدیث، حجت‌الاسلام دکتر سید کاظم طباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث ارائه خواهد شد.

در این مبحث، پس از تعریف نقش تاریخی زنان با توجه به نگرش عصر جاهلی و صدر اسلام به زن و جنسیت و نیز تعریف نقش سیاسی – اجتماعی زنان، تصویری از اوضاع سیاسی اجتماعی مدینه در دوره حیات فاطمه (س) ارائه می‌شود. سیره سیاسی حضرت زهرا (س) را می‌توان در دو دوره به خوانش گرفت و گزارش‌های تاریخی مربوطه را ارزیابی کرد: دوره حیات پیامبر و دوره پس از رحلت پیامبر.

بی‌تردید حجم کنش‌ها و واکنش‌های سیاسی حضرت و حضور اجتماعی فعالانه ایشان و گزارش‌های تاریخی رسیده از دوره پس از رحلت پیامبر، به مراتب بیشتر از پیش است. واکنش ایشان به هجوم به بیت چه بود؟ سیره ایشان در برابر غصب خلافت، غصب فدک و غصب خمس اهل بیت(ع) چه بود؟ روشنگری نسبت به حکومت نبوی و جایگاه امامت، تلاش برای احقاق حق، اثبات عدم مشروعیت سقیفه، تبیین رویارویی گفتمان غدیر و سقیفه در خطبه‌ها، کُدهای مهم اجتماعی در خطبه های حضرت (عدالت اجتماعی، حق طلبی و…) مبارزه سیاسی منفی (امتناع از ملاقات خلیفه اول و دوم، تشییع شبانه، اختفای قبر، وصیت) و پاسخ به شبهات مربوط به نقش تاریخی حضرت زهرا (س) پاره‌ای از مسائلی است که در این مبحث توسط استاد و پژوهشگر محترم تاریخ اهل‌بیت ع، سرکار خانم دکتر ناهید طیبی، رئیس دانشنامه زن مسلمان ارائه می‌شود.

واپسین لحظات عمر پیامبر گرامی اسلام چگونه سپری شد و در برهه زمانی رحلت تا خاکسپاری ایشان چه رویدادهایی، چگونه و چرا رخ داد؟ سپاه اسامه چه زمانی و چگونه تجهیز و اعزام شد و تا زمان بازگشت آن چه رویدادهایی در مدینه اتفاق افتاد؟ در این بازه زمانی، حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و امام علی علیه‌السلام چه فعالیت‌هایی داشتند؟ ماجرای غصب فدک، هجوم به بیت، احراق بیت و صدمات وارده بر حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در چه زمانی و چگونه روی داد و صحنه‌پردازان و کنشگران این صحنه چه کسانی بودند؟

بررسی و تحلیل تاریخی رویدادهای این برهه زمانی و پاسخ به پرسش‌هایی از این‌دست، توسط استاد گرانقدر، حضرت آیت‌الله یوسفی غروی از صاحب‌نظران حوزه تاریخ اسلام و دارای تألیفات گرانسنگی همچون «موسوعة التاریخ الاسلامی» ارائه خواهد شد. تحلیل‌های ایشان می‌تواند به درک دقیق‌تری نسبت به حوادث این بازه زمانی بینجامد.

یکی از رویدادهای مهمی که در پس از رحلت پیامبر (ص) رخ داد، مصادره اموال اهل‌بیت بود که در این میانه، فدک از جایگاه ممتازی برخوردار است. تاریخ فدک را به دو دوره پیش از فتح و پس از فتح می‌توان تقسیم کرد. دوره دوم نیز به دو برهه زمانی پیش از هبه و پس از آن تقسیم می‌شود. بازه زمانی پس از هبه نیز به  دو مقطع «پیش از غصب» و «پس از غصب» قابل تقسیم است. رویدادهای مهم و پرسش‌هایی که در هر یک از این ادوار تاریخی وجود دارد که در این مبحث کنکاشی صورت می‌گیرد تا پاسخی برای آن از مدارک و منابع معتبر فراهم کرد. پاره‌ای از این پرسش‌ها عبارت‌اند از:

موقعیت جغرافیایی، مساحت، نوع درختان و محصولات آن و عواید سالیانه فدک چه بود؟ مالک حقیقی یا حقوقی آن پیش از فتح که بود؟ در چه تاریخی و چگونه فتح شد و چه شد که پیامبر ص آن را به فاطمه س هبه کرد؟ چه اسناد، مدارک و شواهد تاریخی دالّ بر این بخشش وجود دارد؟ فاطمه س پیش از غصب، چه بهره‌برداری و استفاده‌ای از این ملک انجام می‌داد؟ فدک چه‌زمانی، چگونه، چرا و توسط چه کس یا کسانی غصب شد و برای این امر چه مدارک و شواهدی وجود دارد؟ غاصبان چه دفاعیه‌هایی از خود دارند؟ کنش‌ها و واکنش‌های خاندان پیامبر (حضرت فاطمه س و امام علی ع و…) در قبال غصب فدک چه بود؟ آیا فاطمه س در وصیتنامه خود درباره مجموعه دارایی‌ها به‌ویژه فدکِ غصب‌شده چیزی فرموده است؟ سرنوشت فدک در ایام خلفای سه‌گانه و در زمان خلافت امام علی ع چه شد؟ ائمه بعدی تا زمان غیبت صغری چه مواجهه و موضعی در برابر فدک داشتند؟ فرجام باغ فدک چه شد؟

این بحث توسط مدرس و پژوهشگر حوزه، کارشناس تاریخ اهل‌بیت، استاد حجت‌الاسلام محمدامین پورامینی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.

کی از محورهای مهم بررسی زندگانی حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها، محور سیره و سبک زندگی ایشان است که خود فروعات و شاخه‌های متعددی دارد. پیوندی که سیره با تاریخ دارد، ربط و نسبت این موضوع را با رویکرد تاریخی دوره نشان می‌دهد. بی‌تردید ارزش سیره‌ای که با مطالعات سندشناسانه و اعتبارسنجی منابع اصطیاد شده است ،بسی فزون‌تر از سیره‌ایست که از پشتیبانی تحلیل تاریخی بی‌بهره است. آنچه در ذیل عنوان سبک زندگی حضرت سلام‌الله‌علیها در این دوره مدّ نظر است، سیره خانوادگی ایشان است که در سه محور اساسی خانه‌داری، همسرداری و تربیت فرزند قابل مطالعه و بررسی است.

استاد و پژوهشگر محترم تاریخ اهل‌بیت، سرکار خانم دکتر صدیقه شاکری، معاون پژوهش جامعه‌الزهرا سلام‌الله‌علیها به ارائه این مباحث خواهند پرداخت.

یکی از حوزه‌های مهم در خصوص شخصیت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها میراث علمی آن حضرت است. شناخت و معرفت جایگاه حضرت صدیقه بدون آشنایی با میراث برجای مانده از ایشان معرفتی ناقص و نادرست بلکه غیر ممکن است. این میراث علمی گرانبها را که می‌توان بر آن عنوان «تراث السیدة الزهراء علیها‌السلام» نام نهاد، عمدتاً در سه بخش اصلی قابل پی‌گیری است: اول آنچه درباره آن حضرت و تاریخ و سرگذشت و فضایل ایشان تدوین شده است؛ دوم آنچه با عنوان مصحف فاطمه (س) از آن یاد می‌شود و سوم میراث حدیثی و روایی آن حضرت است که می‌توان با قدری مسامحه از آن به «مسند فاطمة الزهراء سلام‌الله علیها» تعبیر کرد. در این مبحث به تببین این موضوعات پرداخته می‌شود.

این بحث توسط دکتر سید محمد طباطبایی یزدی، دکترای مذاهب کلامی و استاد حوزه و دانشگاه و رئیس بنیاد محقق طباطبایی ره ارائه می‌شود که افزون بر تدریس، به تحقیق و تصحیح متون نیز مشغول‌ هستند و دستی در نسخه‌شناسی و کتاب‌شناسی دارند.

در این گفتار سعی خواهد شد با هدف‌گذاری تمدنی، ورود حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به مسأله جانشینی پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله در سه بخش، چیستی، چرایی و چگونگی اندیشه ایشان مورد توجه قرار گیرد. در دو گفتار نخست به آسیب‌شناسی مطالعات فاطمی و اهمیت مسأله جانشینی از منظر حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) پرداخته می‌شود. چیستی اندیشه حضرت در زمینه جانشینی، چرایی طرح آن از سوی حضرت و چگونگی (ماهیت، ربط و مناسبات) اندیشه ایشان در مسأله جانشینی از مهمترین سرفصل‌های این موضوع هستند که درخور پژوهش و بررسی‌اند.

این بحث توسط دکتر سید علیرضا عالمی، استادیار تاریخ تمدن اسلامی و مدیر گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ارائه می‌شود

مسأله گراميداشت شعائر اسلامي از جمله اموري است كه در آموزه‌هاي قرآني مورد توجه بوده و به مثابه عاملي در جهت تقواي قلب مؤمنان شمرده شده است. از جمله مصداق‌هاي شعائر ديني، بزرگداشت شخصيت‌هاي ويژه در صدر اسلام از منظر مذاهب اسلامي است، شناخت اين بزرگان افزون بر فراهم نمودن امكان الگو پذيري از آنان و زمينه‌سازي تعالي ارزش‌ها، نگاه مذاهب اسلامي را درباره آنان هويدا ساخته و يافته‌هاي نوي پژوهشي در پي دارد. يكي از افراد شاخص در صدر اسلام حضرت فاطمه سلام الله عليها است. بر اساس احاديث نبوي ايشان از جايگاه بالايي برخوردار است. در ميان مذاهب اسلامي نيز علاوه بر مقام شامخ اين بانو نزد شيعيان، توده اهل سنت نيز براي ايشان جايگاه والايي قائل‌اند چنان‌چه «مالك بن انس» پيشواي فرقه مالكي و عالمان ديگر، هيچ فردي را برتر از حضرت زهرا سلام الله عليها نمي‌دانستند. اما در اين بين نگاه جريان وهابيت به ايشان متفاوت است، و به طور كلي ديدگاه آنان درباره آن حضرت در چهار بخش خلاصه مي‌شود، نخست: بيان فضائل، دوم: انكار فضائل، ‌سوم: اهانت به ايشان، چهارم، دفاع از دشمنان حضرت زهرا سلام الله عليها. بنابراين تبيين موارد ياد شده افزون بر زمينه‌سازي درباره شناخت بهتر از نگرش وهابيان نسبت به آن حضرت، موجب وحدت و تقريب ساير مذاهب اسلامي در عرصه نخبگاني مي‌گردد.
این بحث توسط استاد حوزه و دانشگاه، دکتر علی‌اکبر روستایی بیان خواهد شد که متخصص مباحث امامت و وهابیت هستند و در این زمینه آثار علمی‌پژوهشی ارزشمندی دارند.

• این دوره، به صورت آفلاین برگزار می‌شود.
• این دوره مشتمل بر 47 جلسه 30 دقیقه‌­ای است (گاه کمتر یا بیشتر)
• فایل‌ تمام جلسات به دو صورت تصویری و صوتی در میزکار دانشجو در سایت بارگذاری شده است.
• پس از ثبت‌نام و آغاز دوره، دانشجویان به مدت 50 روز به فایل‌های دوره دسترسی خواهند داشت.
• آغاز دوره: یکشنبه 13 آبان 1403 ش مقارن با 1 جمادی‌الاولی 1446 ق و 3 نوامبر 2024 م.
• پایان دوره: شنبه 1 دی 1403، مقارن با 19 جمادی‌الثانی 1446، 21 دسامبر 2024.
• پیشنهاد می‌شود فایل صوتی دروس و نیز جلسات هر درس، به ترتیب بارگذاری‌شده استماع شود.
• در صورت دریافت پرسش‌های معتنابه شما از محتوای ارائه شده توسط اساتید، جلسه آنلاین ویژه‌ای با حضور استاد مربوطه برگزار خواهد شد.

• تنها شرط ثبت‌نام در دوره، تعهد اخلاقی به استماع تمام جلسات دوره است.
• گرچه همه دوره‌های تخصصی اهل‌بیت‌شناسی تاریخی برای مخاطبان خاص حوزوی و دانشگاهی تدارک دیده شده، اما شرکت عموم علاقمندان آزاد است و هیچ محدودیت سنی، صنفی، ملیتی، مذهبی و جنسیتی برای ثبت‌نام و شرکت در این دوره‌ها وجود ندارد.
• علی‌رغم هزینه‌های فراوانی که برگزاری این‌دوره‌ها دربردارد و با وجود عدم حمایت مالی از سوی نهادها، سازمان‌ها یا افراد خاصی، دوره‌ها به صورت رایگان برگزار می‌شود.

اما عزیزانی که تمکن لازم را دارند و می‌خواهند برای تداوم این دوره‌ها، در هزینه‌های این طرح شریک شوند، می‌توانند همیاری خود را به شماره حساب یا کارت زیر به نام سید غلام‌عباس نقوی واریز نمایند:

شماره کارت 6104337952472577
شماره حساب 5028230867

پس از پایان دوره، برای کسانی که واجد شرایط و خواهان باشند، گواهینامه شرکت در دوره صادر خواهد شد.

• شرایط دریافت گواهینامه:
• 1) استماع 80 درصد از جلسات دوره
• 2) پرداخت هزینه گواهینامه و ارائه رسید آن
• گواهینامه به صورت الکترونیکی ارائه می‌شود.
• هزینه صدور گواهینامه، 100 هزار تومان می‌باشد.