فدک ثروت یا امتحان؟ چرا با وجود فدک حضرت زهرا (س) زندگی فقیرانه ای داشتند؟

دکتر صدیقه شاکری
استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام

اولا زندگانی حضرت که الگو برای همه هست که درباره آن هیچ شک و شبهه‌ای هم نیست و قبلاً هم‌صحبت کردیم، حضرت ساده‌زیستی را انتخاب می‌کنند. همان‌طور که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، در روایتی زندگی حضرت را می‌فرمایند حضرت «خَفِیْفُ الْمَؤُونَة» بودند «وَ کَثِیْرَ الْمَعُونَة» یعنی زندگی کم‌خرج و ساده‌ای و به‌دوراز تجملاتی را پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم داشتند، همین‌طور فرزندشان حضرت زهرا و امیرالمؤمنین علیهما‌السلام به حداقل اکتفا می‌کردند؛

چطور می‌شود حضرت علی علیه‌السلام دو روز متوجه نشده باشند که همسرشان گرسنه است و غذا را به ایشان می‌دهند و یا به فرزندانشان می‌دهند؟

این هم در شرایط سخت معیشتی، حالا قبل از شاید حتی شرایط اقتصادی مسلمانان بهبود یابد این اتفاق افتاده بوده. ولی درمجموع وقتی هم فدک در اختیار حضرت بود زندگی ساده‌ای را داشتند. ماجرای بخشش حضرت زهرا و امیرالمؤمنین و فضه و حسنین علیهم‌السلام که شأن نزول سوره هل‌أتی هم شد، به نظر می‌آید این در آن سال‌های اولیه نبوده است. شاید حتی درآمد فدک هم در اختیار حضرت بوده، ولی بازهم زندگی ساده‌ای حضرت داشتند؛ چراکه درآمد فدک باید در مسائل مهم‌تری صرف می‌شد، به‌خصوص باتوجه به شرایطی که از جهت مسائل نظامی و امکانات نظامی لازم بود. بعد از سال هفتم، در فاصله صلح حدیبیه تا سال هشتم که فتح مکه اتفاق افتاد و در میانش سال هفتم خیبر فتح شد و فدک در اختیار حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها قرار گرفت، هم تعداد مسلمانان زیاد شد که تعدادشان در مثلاً جریان صلح حدیبیه تا 1800 نفر بیشتر نقل نشده است،در فتح مکه ده هزار نفر همراه پیامبر بودند. ده‌هزارنفری که با سلاح‌های رزمی آن زمان اکثراً مجهز بودند و زره‌پوش بودند و امکانات رزمی و نظامی همراه داشتند. خب طبیعی است که یک مقدار از این اموالی که در اختیار حضرت بود به خاطر اعتلای اسلام، پیشرفت و گسترش اسلام در اختیار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم حضرت قرار داده بودند و از آن استفاده می‌کردند در این جهت. مِن باب نمونه یک مورد استفاده آن می‌تواند این مطلب باشد.

همچنین در گزارشی هست که خود حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها از همین درآمد فدک به فقرا و نیازمندان به خانواده‌های بنی‌هاشم گزارش‌هایی وجود دارد که کمک مالی می‌کردند.پس بنابراین حتی بعد از در اختیار قرار گرفتن فدک هم، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بازهمان زندگی و همان زیّ ساده را داشتند.

اما اگر از یک جهت دیگر هم ماجرای دو روز غذا نخوردن حضرت را می‌توانیم اشاره کنیم. ببینید حضرت علی علیه‌السلام در مأموریت‌های مختلفی از جانب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم مشغول بودند. هیچ بُعدی ندارد اینکه متوجه نشده‌اند همسرشان غذا نخورده‌اند. در وقت‌های غذا و در وقت‌هایی که معمول بوده است برای غذا خوردن در منزل نبوده‌اند. البته این را گزارش تاریخی ندارم؛ دارم فقط استفاده شاید حالا ذوقی می‌کنم از این بحث. چه‌بسا حضرت علی علیه‌السلام در منزل نبودند در آن‌وقت غذا خوردن و فکر می‌کردند حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به همراه فرزندانشان غذا تناول کرده‌اند. وقتی متوجه می‌شوند حتی ازاین‌جهت ناراحت می‌شوند و به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها می‌فرمایند: چرا به من اطلاع ندادی؟ پاسخ حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها کاملاً مشخص است که چرا این اطلاع را ندادند. حضرت عرضه می‌دارند به امیرالمؤمنین: به خاطر اینکه از خداوند حیا کردم که از شما چیزی را بخواهم که امکان تهیه آن برایتان نباشد